یکی از مطالب بسیار مهمی که در امور مدیریت ادعا و مباحث قراردادی بسیار فراگیری آن ضروری می باشد مبحث انواع عقود می باشد. در نوشتار زیر به خلاصه ای از انواع عقود و تفاوت آن با قرارداد و همچنین تعریف قرارداد و انواع آن می پردازیم که امید است شما دوستان با اهمیت آن آشنا شوید. ضمناً شایان ذکر است استفاده کردن از قوانین عادی و مصوبات مراجع خاص نیازمند تخصص قراردادی است و شما می توانید از مشاوره رایگان شرکت رابین توسعه اندیشه پاسارگاد استفاده نمایید.

قراداد چیست ؟ انواع قرار داد به چه صورتی است ؟

تعریف قرارداد و انواع آن :
در یک مفهوم کلی عباراتی مانند عقد، قرارداد، معامله، عهد و پیمان، تفاوت اندکی با هم داشته و در یک چیز مشترک اند و آن “تراضی”، یعنی توافق دو اراده است. جمع و تلافی دو اراده  در موضوع واحد را “عقد” می­گویند. بنابراین “پیمان” در زمره اعمال حقوقی است که برای به وجود آمدن نیاز به دو  اراده، یعنی اراده کارفرما و اراده پیمانکار دارد. این دو اراده موجودی را خلق و انشاء می­کنند که به آن “پیمان” می­گویند.

قرارداد متعارف با عقد(مفرد کلمه عقود) به معنی بستن است که این کلمه از زبان عربی به فارسی انتقال یافته است. طبق ماده (۱۸۳) قانون مدنی، “عقد عبارت است از این که یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد بر امری نمایند و مورد قبول آنها باشد”. یعنی در اثر انعقاد عقد بین ۲ نفر رابطه حقوقی ایجاد شده و آنها را در مورد یک موضوع خاص به یکدیگر  مرتبط می­کند.

توجه بسیار مهم

تفاوت عقد و قرارداد در این است که کلمه عقد در عقود معین استعمال می­شود، حال آنکه قرارداد بر تمامی عقود خواه معین یا غیر معین ­باشد، اطلاق می­شود.

نکته طلایی

انواع عقد:

حال زمان آن رسیده است که در تعریف قرارداد و انواع آن، به انواع عقد اشاره کنیم.

برابر ماده (۱۸۴) قانون مدنی، عقود و معاملات به انواع لازم، جایز، خیاری، منجز و معلق تقسیم­بندی می­گردد.

لازم:

آن است که هیچ یک از طرفین معامله حق فسخ آن را نداشته باشد، مگر در موارد معینه.[۲]

جایز:

آن است که هریک از طرفین بتواند هر وقت بخواهد آن را فسخ کند.[۳]

لذا عقد می­تواند نسبت به یک طرف لازم و نسبت به طرف دیگر جائز باشد مثل عقد رهن.

خیاری:

آن است که برای طرفین یا یکی از آن ها یا برای (شخص) ثالث، اختیار فسخ یاشد.[۴]

منجز:

آن است که تاّثیر آن برحسب انشاء، موقوف به امر دیگری نباشد و الا (آن قرارداد)، معلق خواهد بود[۵]. پس در عقد معلق، طرفین در عین حال که اراده خود را به­طور منجز (حتمی و قطعی) بیان می­دارند، اثر آن را موقوف به امر دیگری می­کنند تا پس از وقوع شرط، تحقق پیدا کند. برای مثال اگر مردی به زنی بگوید، خانه­ام را به تو می­فروشم به شرط آنکه با من نکاح کنی، با فرض اینکه پیشنهاد مورد قبول زن واقع شود، تملک زمانی محقق خواهد شد که نکاح  نیز بین آن دو واقع گردد. اصولاً آنچه می­تواند موکول به امر دیگری باشد تاُثیر عقد است و انشاء عقد نمی­تواند معلق باشد. تصور انعقاد عقد به صورت معلق محال است؛ چون عقد یا با توافق اراده طرفین بوجود می­آید یا منعقد نمی­گردد.

از نظر کاربردی عقود از جهات دیگری قابل تقسیم به عقود عهدی یا تملیکی، عقود مالی یا غیر مالی، عقود معوض یا غیر معوض و عقود قطعی و احتمالی و یا عقود اصلی و تبعی، می­باشند.

معوض:

عقد معوض به عقدی گفته می­شود که هر یک ازطرفین در ازای دریافت مالی یا انجام تعهدی در قبال طرف دیگر، پرداخت مالی یا انجام تعهدی را قبول می­کند.

غیر معوض:

عقد غیر معوض به عقدی اطلاق می­شود که یکی از طرفین پرداخت مالی یا انجام تعهدی را در مقابل طرف دیگر قبول می­کند، مثل اینکه کسی بنا به دلایل شخصی مال یا ملک خود را به دیگری ببخشد.

تملیکی:

عقدی است که  نتیجه آن انتقال مالکیت است، مانند  بیع که در نتیجه آن مالکیت فروشنده نسبت به مبیع، به خریدار منتقل می­شود و مالکیت خریدار نسبت به ثمن، به فروشنده منتقل می­گردد.

عهدی:

عقدی است که در نتیجه آن حق، دین و تعهدی برای یک طرف در مقابل طرف دیگر بوجود می­آید، مانند آنکه یک شرکت باربری در مقابل صاحب کالایی تعهد می­کند که کالا را به مقصد خاصی برساند و در عوض صاحب کالا تعهد می­کند که وجهی را به وی بپردازد.

معین:

عقدی است که در قانون نام و مشخصات مخصوصی دارد و برای انعقاد آن از قالب های ویژه­ای استفاده می­شود. مانند بیع، اجاره و…

غیر معین:

عقدی که دارای نام، عنوان و قواعد خاصی نبوده و طبق ماده (۱۰) قانون مدنی و با شرایط مورد نظر طرفین عقد منعقد می­گردد.

نافذ:

عقدی است صحیح که پس از انعقاد منشاء آثار قانونی باشد.

یادداشت

نفوذ عقد:

یعنی الحاق و امضاء و تاُئید عاقد یا مالک یا ولی قانونی آن به عقدی که قبلاً به صورت غیر نافذ بوده است.

غیر نافذ:

عقدی است ناقص، که قابلیت کمال را دارد و با ضمیمیه شدن رضای بعدی، حیات حقوقی می­یابد. به بیان دیگر عقد غیر نافذ، عقدی است موقوف که اجازه به آن تحرک و نفوذ حقوقی می­بخشد، مانند موارد اکراه و معامله فضولی که اجزه لاحق موجب تنفیذ آن می­گردد.

فوری:

عقدی است که به محض انعقاد، اثر آن محقق می­شود و پایان می­پذیرد. هر چند ممکن است اثر اجرای تعهدات آن موکول به زمانی دیگر بعد از انعقاد عقد شود.

مستمر:

عقدی است که اجرای تعهدات و آثار آن به محض انعقاد ایجاد نمی­شود و پس از عقد استمرار دارد.

اجبار و اکراه :

عبارت از عملیاتی است که بر علیه یک نفر اعمال می­شود تا رضای او به اجبار گرفته شود. اگر عملیات عبارت باشد از آزار یا صدمه بدنی، اکراه مادی خواهد بود و اگر عبارت باشد ار تخویف (بیم دادن و ترساندن)، اکراه معنوی یا تهدید نامیده می­شود. به موجب ماده (۲۰۳)قانون مدنی اکراه موجب عدم نفوذ معامله است، اگر چه از طرف شخص خارجی غیر از متعاملین واقع شود. این قاعده کاملاً موافق منطق است، زیرا صرف­نظر از شخص تهدیدکننده، خود تهدید، رضای مکروه را معلول نموده و موجب عدم نفوذ معامله می­­شود ولو اینکه تهدید کننده شخص خارجی باشد.

معامله فضولی:

اگر شخص بدون داشتن ماُذونیت و داشتن هر گونه سمتی نسبت به انجام معامله­ای برای دیگران اقدام نماید عمل وی فضولی است. تنها مالکین یا نمایندگان قانونی آنها (وکیل، ولی، وصی و قیم) می­تواند نسبت به انعقاد معامله اقدام نمایند. این عمل می­تواند عقد عهدی یا تملیکی باشد. به این معنا که فضول برای دیگران تعهد ایجاد کرده باشدیا مال او را به دیگری بفروشد.

الزام:

اجبار شخص است به حقوقی که بر عهده گرفته و تکلیفی است که باید انجام دهد. نیروی الزام از بیرون به شخص است.

التزام:

پذیرفتن تکلیفی که خود شخص به عهده گرفته و باید به آن پایبند باشد و از درون شخص می­باشد (وجدان).

نکات مهم

در بحث تعریف قرارداد و انواع آن نکات مهمی قابل ذکر است :

1. پیمان (نشریه شماره ۴۳۱۱) عقدی است، عهدی، مختلط (نفس پیمان در قالب ماده ۱۰ قانون مدنی، عقد نامعین اما شرایط آن مرکب از چند عقد معین)، معوض، جایز نسبت به کارفرما (حق فسخ کارفرما در ماده ۴۸ شرایط عمومی پیمان) ولی لازم نسبت به پیمانکار،
2. اگر کسی معامله­ای نماید بدون اینکه مالک باشد و یا بدون اینکه از مالک نمایندگی داشته باشد در صورت وجود سوء نیت مرتکب بزه انتقال مال غیر شده و در صورتیکه دارای سوء نیت نباشد، این معامله فضولی بوده و نیازمند تاُیید مالک می­باشد.

نکته نقره­ ای

مورد معامله باید معلوم بوده و مبهم نباشد که در این صورت معامله دارای غَرر بوده و لذا باطل خواهد بود.

۱.آن دسته از عقد هایی که در قانون مدنی شرایط و چگونگی آنها ذکر شده است مثل عقد بیع، عقد اجاره، عقد رهن و عقد وکالت و…

2. ماده ۱۸۵ ق. م
3. ماده ۱۸۶ ق. م
4. ماده ۱۸۸ ق. م
5. ماده ۱۸۹ ق. م

۱.ماده ۲۴۷ ق م: معامله به مال غیر جز به عنوان ولایت یا وصایت یا وکالت، نافذ نیست ولو این که صاحب مال باطناً راضی می­باشد.

2. ۲. عقد غرری عقدی است که یم طرف آن جهل به یکی از جهات معامله داشته و از این زاویه احتمال ضرر رسیدن به وی باشد.